Red Fort Full Information – लाल किल्ल्याचे संपूर्ण माहिती | जुने नाव काय आहे

चला आता लाल किल्ल्याबद्दल काही मनोरंजक तथ्ये जाणून घेऊया | Red Fort Full Information

Red fort १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी लाल किल्ला भारताच्या स्वातंत्र्याचे एक शक्तिशाली प्रतीक बनला जेव्हा जवाहरलाल नेहरू यांनी त्यांचे प्रसिद्ध “ट्रिस्ट विथ डेस्टिनी” भाषण त्याच्या तटबंदीतून दिले. या ऐतिहासिक घटनेने ब्रिटीश औपनिवेशिक राजवटीचा अंत आणि राष्ट्रासाठी एका नव्या युगाची सुरुवात झाली. लाल किल्ला हा भारतातील एक महत्त्वाचा खूण आणि स्वातंत्र्याचे प्रतीक आहे.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) बांधकाम

लाल किल्ला (Red Fort) दिल्ली शहराच्या मध्यवर्ती भागात स्थित आहे आणि त्याची बांधणी मुग़ल सम्राट शाहजहाँने केली. किल्ल्याची बांधणी १६४८ मध्ये सुरू झाली आणि १६५८ मध्ये पूर्ण झाली. शाहजहाँने दिल्लीतील जुना शहर (शाही नगरी) येथे किल्ला बांधण्याचा निर्णय घेतला, ज्यामुळे किल्ला मुघल साम्राज्याचे सत्तास्थान बनला.

वास्तुकला:

1. साहित्य: लाल किल्ला मुख्यतः लाल सैंडस्टोनने बांधला आहे. या पाषाणाची किल्ल्याच्या भिंतींवर गडद लाल रंगाची छटा आहे, त्यामुळे किल्ल्याला “लाल किल्ला” असे नाव मिळाले.
2. आयाम: किल्ला साधारणतः २.४ किलोमीटर (१.५ मैल) लांबीचा आणि १.५ किलोमीटर (१ मैल) रुंद आहे. किल्ल्याच्या भिंतीची उंची सुमारे ३३ मीटर (१०८ फूट) आहे.
3. भिंती: लाल किल्ल्याच्या चार भिंती असून त्यांचे कुल लांबी २.४ किलोमीटर आहे. भिंतींमध्ये ३४ बुर्ज (पक्की किल्ले) आहेत आणि किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारांवर गडद लाल रंगाचे सजावट आहे.
4. मुख्य दरवाजे:
   • लाहोरी दरवाजा: किल्ल्याच्या पश्चिमेकडून येणाऱ्या व्यक्तींसाठी. या दरवाज्याचे नाव लाहोर शहरावरून ठेवले गेले आहे.
   • दिल्लेवाला दरवाजा: किल्ल्याच्या पूर्वेकडून येणाऱ्या व्यक्तींसाठी.
5. आयात:
   • दीवाने आम: सार्वजनिक सभेचा कक्ष, जिथे सम्राट जनतेशी संवाद साधत असे.
   • दीवाने खास: खास व्यक्तींसाठी, जो सन्माननीय व्यक्ती आणि प्रमुख अतिथींना भेटण्यासाठी वापरला जात असे.
   • रंग महल: रंगीबेरंगी आभूषणांनी सजवलेला कक्ष, जो सम्राटाच्या घराण्याच्या महिलांसाठी होता.
   • मोती मस्जिद: या मस्जिदीमध्ये धार्मिक प्रार्थना आणि समारंभ यांचा आयोजन केला जात असे.
6. सपोर्ट स्ट्रक्चर्स: किल्ल्यातील अतिरिक्त संरचनांमध्ये अंडरग्राउंड जलसाठा, किल्ल्याच्या भिंतीसाठी सुरक्षा टॉवर आणि आंतरगत वॉटर सिस्टिम यांचा समावेश आहे.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) आर्किटेक्चरल डिझाइन

उस्ताद अहमद लाहोरी यांनी डिझाईन केलेल्या या किल्ल्यामध्ये पर्शियन, तैमुरीद आणि भारतीय प्रभावांचे मिश्रण असलेले मुघल वास्तुकला आहे. त्याच्या प्रतिष्ठित लाल वाळूच्या दगडाच्या भिंती हे एक निश्चित वैशिष्ट्य आहे.

• दीवाने आम: हे सार्वजनिक सभा कक्ष आहे जिथे सम्राट जनतेसाठी त्यांचे निर्णय आणि समस्या ऐकून घेत असे. इथे सुंदर खांब आणि विस्तृत छत असते.
• दीवाने खास: विशेष अतिथींसाठी असलेल्या या इमारतीमध्ये छान नक्षीदार काम केलेले आहे. इथे असलेली सजावट आणि कोरीवकाम अत्यंत आकर्षक आहे.
• रंग महल: या महलाच्या इंटीरियर्समध्ये चमकदार रंग, सुवासिक पदार्थांची सजावट आणि विशिष्ट गडद रंगाचे संगमरवराचे काम आहे.
• मोती मस्जिद: पांढरट संगमरवराने सजवलेले मस्जिद, जिथे धार्मिक प्रार्थना आणि समारंभ आयोजित केले जातात.

1. सुरक्षा आणि यंत्रणा:

• फोर्टिफिकेशन: किल्ल्यात विविध सुरक्षा उपायांचा समावेश आहे जसे की मजबूत भिंती, बुर्ज आणि सुरक्षेसाठी विविध प्रवेशद्वार.
• जलवायवस्था: किल्ल्यात जलसाठा आणि जलवायवस्थेसाठी पाण्याच्या टाक्या आणि तळघरातील जलस्रोत आहेत, ज्यामुळे किल्ला स्वयंपूर्ण होता.

1. बाग आणि प्रांगण:

• मुघल गार्डन: किल्ल्याच्या इमारतींमध्ये बागांची सजावट केली गेली आहे, ज्यात सुवर्गी बागा, झऱ्यांचे आणि फवारे यांचा समावेश आहे.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) ऐतिहासिक महत्त्व

लाल किल्ल्याने 200 वर्षांहून अधिक काळ भारतातील मुघल राजवटीचे राजकीय आणि औपचारिक केंद्र म्हणून काम केले. मुघल सम्राटांच्या सार्वजनिक पत्त्यांसह अनेक महत्त्वाच्या घटनांचे हे ठिकाण होते.

१. मुघल साम्राज्याचे प्रतीक:

• स्थापना: लाल किल्ल्याची स्थापना मुघल सम्राट शाहजहाँने १६४८ मध्ये केली. हे किल्ला दिल्लीच्या नवीन राजधानी, शाहजहाँबादमध्ये बनवण्यात आले आणि मुघल साम्राज्याच्या राजवटीचे प्रतीक बनला.

२. ऐतिहासिक घटनास्थळ:

• भारतीय स्वतंत्रता: १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी, भारताच्या स्वतंत्रतेच्या दिवशी, पंडित नेहरूंनी येथे भारतीय ध्वज फडकवला. त्यामुळे लाल किल्ला स्वतंत्र भारताच्या राष्ट्रीयत्वाचे प्रतीक बनला.

३. वास्तुकलेचा चमत्कार:

• आर्किटेक्चरल डिझाइन: लाल किल्ल्याची वास्तुकला मुघल शैलीतील उत्कृष्ट उदाहरण आहे. किल्ल्याच्या भिंती लाल सैंडस्टोनने बनवल्या आहेत, आणि त्यात विविध सुंदर सजावट, बागा, आणि धार्मिक इमारतींचा समावेश आहे.

४. सांस्कृतिक महत्त्व:

• राजकीय आणि सांस्कृतिक केंद्र: किल्ल्यातील दीवाने आम आणि दीवाने खास अशा इमारती सार्वजनिक सभा आणि खास व्यक्तींसाठी असलेल्या प्रमुख ठिकाणांमध्ये गणल्या जातात. येथे मुघल सम्राटांनी आपले प्रशासन आणि न्याय व्यवस्था संचालन केली.

५. संरक्षण आणि युद्ध:

• सुरक्षा: लाल किल्ला सामरिक दृष्टिकोनातून एक महत्त्वाचे संरक्षित स्थान होते. किल्ल्याच्या भिंती आणि बुर्ज यांनी संरक्षणाची गॅरंटी केली.

६. वारसा स्थळ:

• UNESCO जागतिक वारसा स्थळ: २००७ मध्ये, लाल किल्ल्याला UNESCO जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता प्राप्त झाली. हे मानांकन किल्ल्याच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि आर्किटेक्चरल महत्त्वाचे मानते.

७. पर्यटन आकर्षण:

• आकर्षण: आज लाल किल्ला भारतातील एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे. पर्यटक त्याच्या ऐतिहासिक महत्व, वास्तुकला, आणि सांस्कृतिक दृष्टीकोनामुळे येथे येतात.

८. सांस्कृतिक उत्सव:

• किंवा सांस्कृतिक कार्यक्रम: लाल किल्ला विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी आणि उत्सवांसाठी वापरला जातो. यातील प्रमुख उदाहरण म्हणजे १५ ऑगस्ट आणि २६ जानेवारी रोजी होणारे ध्वजवंदन समारंभ.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) ब्रिटिश काळ

ब्रिटीश वसाहत काळात या किल्ल्याचा वापर लष्करी तळ म्हणून केला जात होता. इंग्रजांनी किल्ल्यातील अनेक खजिना काढून टाकले आणि त्याचे मूळ स्वरूप बदलून त्याच्या वास्तूंचे नुकसान केले. लाल किल्ला भारतीय इतिहासात महत्त्वपूर्ण असला तरी ब्रिटिश राजवटीच्या काळात देखील याला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले. ब्रिटिश काळात लाल किल्ल्याशी संबंधित काही प्रमुख घटनांची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

१. ब्रिटिश सत्तेचा काळ (१८५७-१८५८):

• भारतीय उठाव (१८५७): भारतीय स्वतंत्रतेच्या पहिल्या लढ्यात (१८५७ चा उठाव) लाल किल्ला एक महत्त्वपूर्ण स्थान ठरला. ब्रिटिश साम्राज्याने दिल्ली ताब्यात घेतल्यानंतर, किल्ला आणि आसपासच्या क्षेत्रात अनेक लढाया आणि संघर्ष झाले. सम्राट बहादुर शाह जफर यांच्या नेतृत्वाखाली लढणाऱ्या लोकांनी किल्ल्यावर हल्ला केला. ब्रिटिशांनी दिल्ली काबीज केल्यानंतर, किल्ला ब्रिटिश सत्तेखाली आला.

२. बहादुर शाह जफरची कैद:

• कैद: भारतीय उठावाच्या दडपणानंतर, बहादुर शाह जफर (मुघल सम्राट) यांना कैद करण्यात आले आणि त्यांना लाल किल्ल्यातून हद्दपार करण्यात आले. किल्ला ब्रिटिश प्रशासनाचा भाग बनला आणि सम्राटाच्या किल्ल्यातील सत्तेचा अंत झाला.

३. किल्ल्याची पुनर्रचना आणि वापर:

• ब्रिटिश वापर: ब्रिटिशांनी किल्ल्याचा वापर सैन्य आणि सरकारी कार्यालयांसाठी केला. काही इमारती आणि भाग ब्रिटिश प्रशासनाच्या वापरासाठी बदलले गेले.
• निर्माणकाम: ब्रिटिश काळात काही सुधारणा आणि पुनर्रचना कार्ये करण्यात आली. किल्ल्याच्या इमारतींच्या संरचनात्मक व ऐतिहासिक वैशिष्ट्यांचे संरक्षण करण्यासाठी काही कामे करण्यात आली.

५. स्वतंत्रतेनंतरची स्थिती:

• स्वातंत्र्यानंतर: १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारताच्या स्वतंत्रतेनंतर, लाल किल्ला भारतीय ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वाचे स्थळ बनले. पंडित नेहरूंनी येथे भारतीय ध्वज फडकवला आणि त्यामुळे लाल किल्ला भारतीय स्वतंत्रतेचा प्रतीक ठरला.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) UNESCO जागतिक वारसा स्थळ 

लाल किल्ल्याला 2007 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून नियुक्त केले होते, जे त्याच्या ऐतिहासिक आणि वास्तुशास्त्रीय महत्त्वासाठी ओळखले जाते. हे दिल्लीतील सर्वात महत्त्वाचे आणि भेट दिलेल्या खुणांपैकी एक आहे.

जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत स्थान:

• यादीतील स्थान: लाल किल्ला UNESCO जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत समाविष्ट असलेल्या ऐतिहासिक स्थळांमध्ये आहे. यामध्ये विश्वभरातील महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि स्थापत्यशास्त्राच्या स्थळांचा समावेश आहे.

लाल किल्ल्याला UNESCO जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळणे म्हणजे त्याच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक मूल्यांची आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मान्यता मिळणे आहे. यामुळे किल्ल्याचे संरक्षण, देखभाल आणि सांस्कृतिक महत्त्व लक्षात घेतले जाते, आणि भारतीय सांस्कृतिक वारशाचे एक महत्वपूर्ण प्रतीक म्हणून त्याचे स्थान सुनिश्चित केले जाते.

Red Fort (लाल किल्ल्याचे) जुने नाव

लाल किल्ल्याचे जुने नाव “किला-ए-मुबारक” (Kila-e-Mubarak) आहे. हे नाव किल्ल्याच्या स्थापत्यशास्त्राच्या आणि ऐतिहासिक महत्त्वाच्या संदर्भात वापरले जाते.

१. नावाचा अर्थ:

• किला-ए-मुबारक: या अरबी व उर्दू शब्दांचा अर्थ “आशीर्वादित किल्ला” किंवा “सुखी किल्ला” असा होतो. “किला” म्हणजे किल्ला, आणि “मुबारक” म्हणजे आशीर्वादित किंवा सुखी.

२. स्थापत्यशास्त्र:

• शाहजहाँबाद: लाल किल्ल्याची स्थापत्यशास्त्रीय महत्त्वाचे कारण म्हणजे शाहजहाँच्या राजवटीत बांधले गेलेले हे किल्ला दिल्लीच्या नवीन शहरात स्थित आहे. शाहजहाँने त्याचे नाव “किला-ए-मुबारक” ठेवले, ज्यामध्ये “मुबारक” शब्दाने किल्ल्याच्या वैभवशाली आणि सौंदर्यपूर्ण स्थितीचा संदर्भ दिला आहे.

३. ऐतिहासिक संदर्भ:

• लाल किल्ल्याची निर्माण: लाल किल्ल्याची बांधणी १६४८ मध्ये सुरू झाली आणि १६५८ मध्ये पूर्ण झाली. त्याच्या स्थापत्यशास्त्राच्या आणि किल्ल्याच्या कार्यप्रणालीच्या संदर्भात जुने नाव “किला-ए-मुबारक” वापरले जात होते.

४. आधुनिक नाव:

• लाल किल्ला: ब्रिटिश कालात आणि भारतीय स्वातंत्र्यानंतर, किल्ल्याचे सामान्यतः “लाल किल्ला” हे नाव वापरले जाते. लाल सैंडस्टोनच्या रंगामुळे किल्ल्याला हे नाव मिळाले आहे.

Also Read –

हरीहऱ किल्ला संपूर्ण माहिती | Harihar Fort Information | Harihar Fort Trek – Best Trek